Historia lubańskiej poczty - cz. 6 - Wojskowe i obozowe stemple pocztowe

Przeglądając rewersy dawnych lubańskich kart pocztowych zauważyłem, że na wielu z nich odbite są też nietypowe stemple pocztowe. Nie są to znaki lokalnej placówki pocztowej, lecz stemple wojskowe. Przedwojenny Lubań był znaczącym w Prusach miastem garnizonowym. Tu w latach 1896-1898 wybudowane zostały duże koszary wojskowe, które przeznaczono na potrzeby 2 batalionu 19 pułku piechoty, noszącego imię barona „von Courbiére”.
Żołnierze nabywali w mieście duże ilości pocztówek, przesyłając w nich różne informacje o swoim wojskowym życiu. Ciekawostką jest fakt, iż lubański pułk nazywany był powszechnie „Pułkiem Kaczmarków" ze względu na dużą liczbę Polaków o tym nazwisku w nim służących. Przed wielu laty prezentowałem nawet Państwu „polskie” pocztówki wysyłane przez żołnierzy z Lubania na początku XX wieku*. Stemple wojskowe na lubańskich pocztówkach pojawiły się wraz z wybuchem I wojny światowej. Wiązało się to z wprowadzeniem cenzury obejmującej wszystkie przesyłki wojskowe. Każda korespondencja opuszczająca koszary była więc czytana przez cenzora. Pocztówki opatrzone były też napisem Feldpost (poczta polowa) i były zwolnione z opłaty pocztowej (nie zawierały przyklejonego znaczka). Przykład wojskowego stempla 19 pułku piechoty na pocztówce wysłanej 29 listopada 1915 roku prezentuje fot. nr 1. Z kolei na drugiej kartce wysłanej z Lubania 22 kwietnia 1916 roku widnieje już inny wojskowy stempel pocztowy (Bezirk Commando Lauban) – fot. nr 2. Rozwijające się na dwóch frontach działania wojenne wpływały na mobilizację coraz to większej liczby żołnierzy. Zaczęto więc tworzyć nowe bataliony rezerwowe i pospolitego ruszenia. W moich zbiorach zachowała się rzadka karta pocztowa wysłana 7 kwietnia 1916 roku z Koźmina Wielkopolskiego ze stemplem lubańskiego Landsturm–Infanterie-Batalion Lauban (fot. nr 3). W czasie wielkiej wojny utworzono też w naszym mieście kilka szpitali wojskowych (tzw. lazaretów). Trafiali do nich żołnierze niemieccy niemal z całej Europy. Posiadam wiele pocztówek wysłanych przez rekonwalescentów właśnie z tych szpitali. Największy z nich - Lazaret Garnizonowy znajdował się w okazałym budynku położonym tuż przy koszarach (po wojnie siedziba WSW). Dobrze odciśnięty stempel z tego lazaretu odnalazłem na pocztówce wysłanej 30 grudnia 1915 roku – fot. nr 4. Jeden z rezerwowych lazaretów utworzono w znanym przed wojną hotelu „Pod 3 Koronami”**. Najlepiej zachowany stempel z tego szpitala widzimy na karcie pocztowej wysłanej 21 kwietnia 1915 roku (fot. nr 5). W okresie I wojny światowej założono w Lubaniu również wielki obóz dla jeńców rosyjskich i francuskich***. Obóz ten ulokowano za koszarami miejskimi na zboczu wzniesienia, zwanego przed wojną Kapellenberg. Karty pocztowe wysyłane z tego obozu należą na rynku kolekcjonerskim do jednych z najrzadszych. One również opatrzone były ciekawymi pocztowymi stemplami obozowymi. Taki znak komendantury zachował się m.in. na pocztówce z 23 kwietnia 1917 roku (fot. nr 6). Wszystkie kartki pocztowe wysyłane z obozu były również cenzurowane. Stempel obozowej cenzury prezentuje fot. nr 7. Rosyjscy żołnierze przekazywali informacje z obozu na specjalne dla nich drukowanych formularzach pocztowych (Kriegsgefangenensendung). Najczęściej jednak słali oni różnego rodzaju prośby do zachodnioeuropejskich organizacji dobroczynnych. Na jednej z takich kart, wysłanej do Genewy 28 czerwca 1817 roku, widzimy rosyjski stempel Komitetu Pomocy Jeńcom Rosyjskim w Obozie Lauban – fot. nr 8. Na innej z kolei karcie, wysłanej 21 lipca 1917 roku do Paryża zachował się stempel innego typu – fot. nr 9.
(Janusz Kulczycki)
* Lubańskie wojsko cz.4, „Ziemia Lubańska” nr 2 z 2003 roku.
** Hotel ten znajdował się przed wojną na dzisiejszym Placu Śląskim.
*** W obozie tym więziona była również Aleksandra Szczerbińska, późniejsza żona Józefa Piłsudskiego.