Wrocław był miejscem w którym przebywali i koncertowali m.in. tacy muzycy jak Karol Lipiński, Henryk Wieniawski, Apolinary i Antoni Kątscy, Rafał Maszkowski, najsłynniejsza polska śpiewaczka Marcelina Sembrich-Kochańska oraz Antonina Campi-Miklaszewska, Felicja Kaszowska, Władysław Mierzwiński i Aleksander Bandrowski-Sas. Był tu nasz największy kompozytor Fryderyk Chopin, ale również Carl Maria Weber, Hector Berlioz, Johannes Brahms, czy Ryszard Wagner.
W związku ze zbliżającą się w przyszłym roku 200. rocznicą urodzin Ryszarda Wagnera warto wiedzieć, że w Polsce tylko Dolny Śląsk i Wrocław ma tak liczne powiązania historyczne z postacią i twórczością Richarda Wagnera. Przypomnę, że w XIX wieku wystawiono we Wrocławiu Tannhäusera, Holendra tułacza, Lohengrina, Rienziego, Tristana i Izoldę, a zaledwie sześć lat po prapremierze w Bayreuth – całą wagnerowską tetralogię Pierścień Nibelunga. Kompozytor dwukrotnie odwiedził Wrocław. Po raz pierwszy w roku 1848 zatrzymał się w mieście nad Odrą w drodze do Wiednia. Drugi jego pobyt, na zaproszenie skrzypka i dyrygenta Leopolda Damroscha (założyciela Wrocławskiego Stowarzyszenia Orkiestrowego), uwieńczony został gościnnym występem. 7 grudnia 1863 roku dyrygował koncertem w Sali Springera (przy dzisiejszej ul. Piłsudskiego). Było to dla mieszkańców Wrocławia wielkie i oczekiwane z dużymi emocjami wydarzenie. Przyjazd Wagnera zapowiadała miejscowa prasa, stowarzyszenia śpiewacze przed hotelem Zettlitz (przy dzisiejszym Podwalu Świdnickim), w którym mieszkał kompozytor, wykonały serenady na jego cześć.
Program wrocławskiego koncertu obejmował VII Symfonię Beethovena oraz wstęp i zakończenie do Tristana i Izoldy, wstęp do Śpiewaków norymberskich i pieśń miłosną Zygfryda z Walkirii. Publiczność entuzjastycznie przyjęła kompozytora. To był wielki sukces. Również orkiestra nie kryła swojego zachwytu i podziwu, między innymi za to, że Wagner pozwolił jej grać na siedząco, co w tych czasach nie było w zwyczaju. Zaskoczeniem zarówno dla członków orkiestry, jak i publiczności był fakt, że Wagner dyrygował z pamięci. Za swoje muzyczne osiągnięcia Wagner otrzymał we Wrocławiu wieniec laurowy. Z okazji tej uroczystości Moritz Deutsch, kantor z synagogi, zaśpiewał pieśń miłosną z Walkirii. Następnego dnia, 8 grudnia, kompozytor udał się do Teatru Miejskiego (dzisiejszej opery) i obejrzał spektakl operowy. W swojej autobiografii Mein Leben jednak niezwykle lakonicznie opisał swój pobyt we Wrocławiu. Jak wynika z lektury, nie był zadowolony z sali koncertowej, w której wystąpił, i narzekał na intensywny zapach tabaki wypełniający pomieszczenie. Z Wrocławiem również, przez krótki czas, było związane rodzeństwo kompozytora. W zespole Teatru Miejskiego występowała siostra Luise (aktorka) oraz najstarszy brat Albert (śpiewak).
Kompozytor koncertował również w pałacu książęcym Hohenzollernów we Lwówku Śląskim. Dyrygował tam orkiestrą podczas czterech koncertów. Ostatni miał miejsce 2 grudnia 1863 roku, o czym informowano w lokalnej prasie: czwarty koncert kapeli dworskiej Hohenzollern-Hechingen pod osobistym kierownictwem kompozytora, Pana Richarda Wagnera, początek o godzinie 6.
Richard Wagner gościł również w Gierałtowie (Gersdorf am Queis) w gminie Nowogrodziec na dworze Adolfa von Henselta. Również na tym samym dworze przebywał znany pisarz duński Hans Christian Andersen. Informacja wydaje się być zaskakująca dopóki nie uświadomimy sobie, kim był właściciel Gierałtowa w latach 1852-1866.
Adolf von Henselt, bo o nim mowa, był bardzo znanym i cenionym niemieckim kompozytorem i pianistą. Dlatego warto w paru zdaniach przypomnieć jego sylwetkę. Urodził się w Schwabach, kilka mil na południe od Norymbergi. Jego rodzina przeniosła się do Monachium, w którym młody Adolf, mając trzy lata, rozpoczął naukę muzyki początkowo na skrzypcach, a potem na fortepianie. Robił błyskawiczne postępy, a jego szczególnym zainteresowaniem cieszyła się muzyka Carla Marii von Webera. Królewskie stypendium od króla Bawarii Ludwika I pozwoliło mu studiować przez sześć miesięcy u słynnego Johanna Nepomuka Hummela w Weimarze. Po tym okresie bardzo udanie zadebiutował na publicznym występie w Monachium w 1832 roku. Następnie Henselt udał się na dwa lata do Wiednia na naukę u Simona Schechtera. W 1836, po załamaniu nerwowym, udał się do Karlovych Varów (Carlsbad), gdzie prawdopodobnie poznał Fryderyka Chopina.
W 1837 roku w Szczawnie Zdroju (Bad Salzbrunn) poślubił Rozalię Vogel (z domu Manger). W 1838 wystąpił w Sankt Petersburgu, gdzie odniósł wielki sukces nieporównywalny do innych pianistów wcześniej tam koncentrujących.
Został natychmiast zaangażowany jako nauczyciel w carskim domu. Był ulubieńcem wielkiej księżnej Marii Pawłownej, córki najmłodszego syna Pawła Aleksandrowicza cara Aleksandra II. Pełnił funkcję Generalnego Inspektora szkół muzycznych będących pod jurysdykcją cara. Nie bez znaczenia był jego wpływ na rozwój rosyjskiej pianistyki. Po jego śmierci w Cieplicach Zdroju (Bad Warmbrunn) Milij Bałakiriew (rosyjski kompozytor) powiedział: Jest strasznie smutno, kiedy Henselta nie ma. Odszedł ostatni przedstawiciel szlachetnej Plejady... do której należeli Chopin, Schumann, Liszt.
Zastanawiające jest to, że na przestrzeni pięciu lat od siebie między 1809 i 1814 urodziło się sześciu kompozytorów począwszy od Felixa Mendelssohna-Bartholdy (najstarszy), a następnie przez Chopina, Schumanna, Liszta, Thalberga i Henselta (najmłodszy), którzy stworzyli złoty wiek romantycznej muzyki fortepianowej.
Felix Mendelssohn-Bartholdy również bywał na Dolnym Śląsku w Dusznikach Zdroju. Inną ciekawostką muzykologiczną jest również to, że w pobliskiej w Nowej Rudzie urodził się Franz Eckert, muzyk i kompozytor. Był on pierwszym Europejczykiem, który zapoznał cesarski dwór Japonii z europejską muzyką poważną, a sam skomponował japoński i koreański hymn.
Wracając jednak do Ryszarda Wagnera trudno sobie wyobrazić, żeby podczas podróży do Wrocławia, Lwówka Śląskiego i Gierałtowa, Ryszard Wagner nie zatrzymał się w Zgorzelcu i najprawdopodobniej również przejeżdżał przez Lubań.
Juliusz Multarzyński*
multarzynski@maestro.hb.pl
* Juliusz Multarzyński – absolwent lubańskiego LO i Politechniki Wrocławskiej, artysta fotografik specjalizujący się w fotografowaniu wydarzeń muzycznych. Autor albumów i wystaw poświęconych operze, baletowi i muzyce poważnej. Współpracuje z Teatrem Wielkim – Operą Narodową, Filharmonią Narodową, Narodowym Instytutem Fryderyka Chopina i wieloma innymi instytucjami kultury oraz festiwalami muzycznymi. Od roku 2006 prowadzi portal internetowy Maestro www.maestro.net.pl poświęcony muzyce. Mieszka w Warszawie.
Z dnia: 2012-07-04, Przypisany do: Nr 13(444)