Stempel pocztowy to znak pocztowy odbity na papierze tłokiem pieczętnym. Najstarsze z nich pojawiły się w Europie w XV wieku. Były to stemple w postaci pieczęci urzędowych, stosowane do uwierzytelniania aktów prawnych i dokumentów wewnątrzpocztowych. Odciskano je głównie w wosku i laku.
Najstarsze znane stemple na liście pochodzą z Mediolanu z roku 1458, zaś pierwsze jako miejscowniki pojawiły się w Niemczech w 1717 roku, jednak dopiero w XIX wieku zaczęto stemplować wszystkie przesyłki stemplami nadawczymi. Pierwszym takim oficjalnym znakiem pocztowym, wprowadzonym w 1817 roku w Prusach, był stempel dwuwierszowy. Pierwszy wiersz zawierał nazwę urzędu pocztowego wypisaną dużymi prostymi literami, drugi datę dnia oznaczoną cyframi napisanymi kursywą i miesiąc słownie. Lubański stempel pocztowy z tych czasów zachował się na liście wysłanym z Lubania 13 czerwca 1829 roku, który posiadam w swoich zbiorach (fot. 1). Znaki tego typu odbijane w kolorze czarnym zostały wprowadzone w większych placówkach pocztowych tzw. Oberpostamtach i Postamtach. Na Śląsku stemple te otrzymał Dyrekcyjny Urząd Pocztowy we Wrocławiu, Legnicy i Opolu a także 35 urzędów pocztowych i ekspedycji. Około 1822 roku na terenie Prus ukazały się stemple jednoobrączkowe o średnicy 17-19 mm. Nazwa miejscowości umieszczona była na owalu, zaś datę (dzień i miesiąc) w formie ułamka umieszczono w środku. Stemple jednoobrączkowe po roku 1838 zastępowane były pieczęciami dwuobrączkowymi. Miały one średnicę 23 mm. Nazwa miejscowości w tego typu stemplach rozmieszczona była łukowo pomiędzy dwoma pierścieniami znaku. W środku data dnia i miesiąca znajdowała się też w formie ułamka (fot. 2). Od roku 1851 na stemplach pocztowych nazwa miasta pisana była nieco większymi literami z kropką na końcu (fot. 3). Z chwilą pojawienia się na terenie Prus pierwszych znaczków pocztowych (15 listopada 1850 roku) Poczta Pruska wprowadziła również nowe stemple numerowo-koliste bez daty. Do kasowania tych znaczków Lubań otrzymał stempel kolisty poczwórny (składał się z czterech różnej wielkości okręgów) z numerem wewnątrz – 809 (fot. 4). Wprowadzone kasowniki miały za zadanie tak unieważnić znaczek, by nie nadawał się do powtórnego użycia, z tego względu nazywano je zabójcami znaczków. Stemple (kasowniki) koliste, zwane też obrączkowymi, były używane w Prusach do 31 marca 1859 roku. Obok nich odbijane były na listach też nowe znaki prostokątne w ramce z nazwą LAUBAN, datą dnia i miesiąca, ozdobnikiem w postaci gwiazdki oraz godziną nadania listu. Po roku 1855 stemple te posiadały ponadto określenie pory nadania przesyłki, oznaczone za pomocą liter: M (Morgen – rano), A (Abend – wieczór) – fot. 5, Vm (Vormittag - przed południem), lub Nm (Nachmittag – po południu). W latach 1865-1874 w Lubaniu były używane ponownie stemple koliste dwuobrączkowe. Na górze pomiędzy kołami był napis LAUBAN, w środku data (dzień, miesiąc i rok – dwie ostatnie cyfry), na dole zaś też między kołami - godzina i pora dnia nadania listu (fot. 6). W roku 1874 ze stempli tych zniknęła wewnętrzna obręcz. Nowym dodatkiem była zaś pod nazwą miasta cyfra 1(oznaczenie poczty głównej), bądź cyfra 2 (oznaczenie urzędu pocztowego na dworcu głównym w Lubaniu (fot. 7). Urząd ten w latach 1875-1885 posiadał swój własny ramkowy stempel pocztowy też z cyfrą 2 po nazwie miasta (fot. 8). W następnych latach, około roku 1891, został wprowadzony stempel kolisty podwójny z dwoma belkami dotykającymi zewnętrznego koła, rozdzielającymi wewnętrzne koło na dwa półkola, siatką i dwiema gwiazdkami w dolnej części stempla. W górnej części stempla był napis LAUBAN, a pomiędzy belkami data oraz godzina nadania przesyłki. Wraz z rozbudową urzędu pocztowego w Lubaniu przybywało okienek – prawa gwiazdka została zastąpiona około roku 1896 kolejnymi literami alfabetu (a, b, c) – fot. 9. Ostatnia zmiana stempla pocztowego nastąpiła w roku 1935, kiedy to skrócono długość belek, które dotykały wewnętrznego koła (fot. 10). (c.d.n.)
Janusz Kulczycki
PS. Aby powstał ten artykuł, musiało upłynąć ponad 20 lat. Tyle czasu zabrało zebranie prezentowanych stempli pocztowych.
Z dnia: 2013-02-07, Przypisany do: Nr 3(458)